وقتى مسلمانى از دنیا رفت، مؤمنین براى تجهیز و فراهم ساختن مقدّمات دفن وى اقدام کنند. نخست مؤمنان را با خبر سازند، تا براى تشییع جنازه و احترام او و نماز بر وى حاضر شوند. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «سزاوار است که برادران مؤمن را اطلاع دهند تا بر جنازه وى حاضر شوند و بر او نماز بگزارند و براى او استغفار کنند، تا هم میّت و هم حاضران ثواب ببرند».
در این جا توجّه به چند موضوع لازم است:
اوّل: غسل میّت باید میّت را سه غسل داد:
1ـ غسل با آب سدر ; 2ـ غسل با آب کافور ; 3ـ غسل با آب خالص.
باید براى هر غسلى نیّت قربة الى اللّه بکنند و به ترتیب، نخست با آب مخلوط به سدر، میّت را غسل مى دهند، آنگاه ظرف را مى شویند تا اثر سدر برود سپس با آب مخلوط به کافور، وى را غسل مى دهند. باز هم ظرف را کاملا مى شویند تا اثر کافور نباشد، آنگاه در مرتبه سوم، میّت را با آب خالص غسل مى دهند. پس از پایان غسل، میّت را با پارچه و حوله اى تمیز، خشک کنند. شخص غسل دهنده نیز، پس از پایان کار، باید غسل «مسّ میّت» کند، مگر این که با دستکش و مانند آن غسل داده باشد.
دوم: کفن کردن واجب است که میّت را با سه پارچه کفن کنند:
اوّل: لنگ است که از ناف تا زانو را مى پوشاند و بهتر است که از سینه تا روى پا برسد
دوم: پیراهن است که از سرِ شانه تا نصف ساق و تمام اطراف بدن را مى پوشاند.
سوم: پارچه اى بلند، به نام سرتاسرى است که همه بدن را مى پوشاند به گونه اى که بستن دو سر آن ممکن باشد و پهناى آن به اندازه اى باشد که یک طرف آن روى طرف دیگر قرار گیرد.
سوم: حنوط
پس از پایان غسل، واجب است میّت را «حَنوط» کنند; یعنى به محل هاى هفت گانه سجده (پیشانى، کف دست ها، سر زانوها و سرِدو انگشت بزرگ پاها) کافور بمالند، و احتیاط آن است که مقدارى کافور روى این اعضا بگذارند.
پس از غسل و کفن و حنوط، میّت را براى نماز ببرند.
چهارم: نماز میّت
بر مسلمانان لازم است وقتى خبر مرگ مسلمانى را شنیدند، براى نماز او حاضر شوند و این واجب، واجب کفایى است یعنى اگر یک نفر یا گروهى انجام دهند، از بقیّه ساقط مى شود. غسل و کفن و دفن او نیز واجب کفایى مى باشد. واجب است بر هر میّت مسلمان و شیعه، که بالغ باشد، نماز میّت بخوانند و بنابر احتیاط واجب، بر بچّه نابالغ که کمتر از شش سال نداشته باشد، نیز نماز بخوانند. سزاوارترین افراد، براى نماز بر میّت، وارث او است و شوهر نسبت به همسرش از دیگران اولى است (و اگر دیگران مى خوانند از آنها اجازه بگیرند). واجب است نمازگزار، نماز را رو به قبله بخواند، و سر جنازه به سمت راست و پاى او به سمت چپ نمازگزار باشد،و میّت را بر پشت بخوابانند. در نماز میّت طهارت شرط نیست; یعنى پاک بودن بدن و لباس و داشتن وضو یا غسل و تیمّم، لازم نیست ولى بهتر است این امور رعایت شود. مستحب است، اگر میّت مرد است، امام جماعت یا کسى که فرادى بر او نماز مى خواند روبه روى وسط قامت او بایستد و اگر میّت زن است مقابل سینه اش قرار گیرد، و مستحب است که پابرهنه نماز بخوانند; مثلا پا را از کفش درآورند و روى کفش بگذارند (و امور دیگرى که در توضیح المسائل آمده است).
دستور نماز میّت:
نماز میّت پنج تکبیر دارد و اگر نمازگزار پنج تکبیر را به این ترتیب بگوید، کافى است.
بعد از نیّت و گفتن تکبیر اوّل بگوید:
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ.
گواهى دهم که نیست معبودى جز خدا و گواهى دهم که محمّد رسول خداست
و بعد از تکبیر دوم بگوید:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد.
خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد
و بعد از تکبیر سوم بگوید:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ.
خدایا بیامرز مردان و زنان با ایمان را
و بعد از تکبیر چهارم بگوید:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذَا الْمَیِّتِ.
خدایا بیامرز این مرده را.
سپس تکبیر پنجم را بگوید. ولى بهتر آن است که بعد از نیّت و تکبیر اوّل بگوید:
اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، اَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشیراً وَ نَذیراً بَیْنَ یَدَىِ السّاعَةِ
گواهى دهم که نیست معبودى جز خداى یگانه که شریک ندارد و گواهى دهم که محمّد بنده و رسول اوست که به حق او را فرستاده نوید ده و ترساننده است در پیشاپیش قیامت
بعد از تکبیر دوم بگوید:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ بارِکْ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَارْحَمْ مُحَمَّداً خدایا درود فرست برمحمّد و آل محمّد و برکت ده بر محمّد و آل محمّد و رحم کن بر محمّد وَآلَ مُحَمَّد، کَاَفْضَلِ ما صَلَّیْتَ وَ بارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلى اِبْراهیمَ وَ آلِ و آل محمّد همانند بهترین درود و برکت و رحمتى که فرستادى بر ابراهیم و آل اِبْراهیمَ، اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، وَ صَلِّ عَلى جَمیعِ الاَْنْبِیآءِ وَالْمُرْسَلینَ
به نام خدا و با کمک خدا و برابر آیین رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِوَآلِهِ،اَللّهُمَّ اِلى رَحْمَتِکَ لاإلى عَذابِکَ،اَللّهُمَّ افْتَحْ
رسول خدا که درود خدا بر او و آلش باد، خدایا به رحمت تو (فرود آید) نه به عذابت. خدایا براى
لَهُ فی قَبْرِهِ، وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ، وَ ثَبِّتْهُ بِالْقَوْلِ الثّابِتِ، وَ قِنا وَ إِیّاهُ عَذابَ الْقَبْرِ.
او در قبرش گشایشى فراهم کن و حجّتش را به وى تلقین فرما و به اعتقاد ثابت وى را استوار دار و ما و او را از عذاب قبر حفظ فرما.
(در صورتى که میّت زن باشد، ضمیرها را مؤنث آورند).
پس از آن که میّت را داخل قبر گذاشتند، مستحب است گره کفن را باز کنند و صورت میّت را روى خاک بگذارند و بالشى از خاک، زیر سر او قرار دهند، همچنین مستحب است، مقدارى از تربت امام حسین(علیه السلام) همراه او در قبر بگذارند
ابراهیم که تویى ستوده و بزرگوار و درود فرست بر تمام پیمبران و مرسلین
بعد از تکبیر سوم بگوید:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ، وَالْمُسْلِمینَ
خدایا بیامرز مؤمنین و مؤمنات را و مردان
وَالْمُسْلِماتِ، اَلاَْحْیآءِ مِنْهُمْ وَالاَْمْواتِ، تابِعْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ بِالْخَیْراتِ،
و زنان مسلمان را زندگانشان و مردگانشان را و پیوست کن میان ما و آنها به خیرات
اِنَّکَ مُجیبُ الدَّعَواتِ، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ
که تو اجابت کننده دعاهایى و بر هر چیز توانایى
بعد از تکبیر چهارم بگوید:
اَللّهُمَّ اِنَّ هذا عَبْدُکَ وَابْنُ عَبْدِکَ، وَابْنُ اَمَتِکَ، نَزَلَ بِکَ، وَ اَنْتَ خَیْرُ مَنْزُول
خدایا همانا این بنده تو و فرزند بنده تو و فرزند کنیز توست که بر تو درآمده و تو بهترین میزبانى
بِهِ، اَللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْهُ اِلاَّ خَیْراً، وَ اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّا، اَللّهُمَّ اِنْ کانَ مُحْسِناً
خدایا ما جز خوبى از او سراغ نداریم و تو داناترى به حال او از ما خدایا اگر او نیکوکار است
فَزِدْ فى اِحْسانِهِ، وَ اِنْ کانَ مُسیئاً فَتَجاوَزْ عَنْهُ وَاغْفِرْ لَهُ، اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ
پس بیفزا در احسان او و اگر بدکار است پس از او درگذر و او را بیامرز خدایا او را قرار ده
عِنْدَکَ فى اَعْلا عِلِّیّینَ، وَاخْلُفْ عَلى اَهْلِهِ فِى الْغابِرینَ، وَارْحَمْهُ
در نزد خود در بالاترین جایگاه ها و جانشین او باش بر خاندانش در میان سایر زندگان و رحم کن بر او
بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
به رحمت خودت اى مهربانترین مهربانان
سپس بگوید: اَللهُ اَکْبَرُ و نماز را تمام کند. و اگر میّت زن باشد بعد از تکبیر چهارم بگوید:
اَللّهُمَّ اِنَّ هذِهِ اَمَتُکَ، وَابْنَةُ عَبْدِکَ، وَابْنَةُ
خدایا این کنیز تو و دختر بنده تو و دختر
أَمَتِکَ، نَزَلَتْ بِکَ، وَاَنْتَ خَیْرُ مَنْزُول بِهِ، اَللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْها اِلاَّ خَیْراً،
کنیز توست که بر تو وارد شده و تو بهترین میزبانى خدایا ما از این زن جز نیکى سراغ نداریم
وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِها مِنّا، اَللّهُمَّ اِنْ کانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فى اِحْسانِها، وَ اِنْ کانَتْ
و تو خود داناترى به او از ما خدایا اگر نیکوکار است در احسانش بیفزا و اگر
مُسیئَةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَاغْفِرْ لَها، اَللّهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَکَ فى اَعْلا عِلِّییّنَ،
بدکار است از او درگذر و بیامرز او را، خدایا او را در بلندترین جایگاه ها قرارده
وَاخْلُفْ عَلى اَهْلِها فِى الْغابِرینَ،وَارْحَمْها بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
و جانشین بر خاندانش باش در سایر بازماندگان و رحم کن بر او به رحمت خود اى مهربانترین مهربانان.
واگر میّت مستضعف است یعنى وضع ایمان او درست معلوم نیست بگوید:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذینَ تابُوا وَاتَّبَعُوا سَبیلَکَ، وَقِهِمْ عَذابَ الْجَحیمِ.
خدایا بیامرز آنان که توبه کردند و پیروى از راه تو نمودند و نگاهشان دار از عذاب دوزخ.
و اگر میّت طفل نابالغ باشد، بگوید:
اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ لاَِبَوَیْهِ وَ لَنا سَلَفاً وَ فَرَطاً وَ اَجْراً.
خدایا قرار ده او را براى پدر و مادرش و براى ما گذشته و ذخیره و مزدى
مستحب است که بر جاى خود بایستد، تا جنازه را بردارند، خصوصاً امام جماعت و در روایتى وارد شده است که بعد از فراغت از نماز بگوید:
رَبَّنا آتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً، وَ فِى الاْخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنا عَذابَ النّارِ.
پروردگارا بده به ما در دنیا خوبى و در آخرت نیز خوبى و نگاهمان دار از عذاب دوزخ.
پنجم دفن میّت
هنگامى که جنازه را به سوى قبر حرکت مى دهند، مستحب است آن را در چند قدمى بر زمین بگذارند و تا سه مرتبه او را تدریجاً به قبر نزدیک کنند و در دفعه چهارم وارد قبر کنند (تا روح میّت آمادگى پیدا کند).
میّت را باید طورى دفن کنند که بوى او بیرون نیاید و درندگان هم به او دسترسى پیدا نکنند و مستحب است قبر را به اندازه قامت انسان متوسط، گود کنند. اگر میّت مرد است مستحب است او را از طرف سر وارد قبر کنند و اگر زن است، از طرف عرض بدن و به هنگام وارد کردن او، پارچه اى روى قبر بگیرند.
مستحب است وقتى میّت را نزدیک قبر مى گذارند گفته شود:
اَللّهُمَّ عَبْدُکَ، اِبْنُ عَبْدِکَ،
خدایا این شخص، بنده تو، فرزند بنده تو
وَابْنُ أَمَتِکَ، نَزَلَ بِـکَ، وَ أَنْتَ خَیْـرُ مَنْزُول بِهِ.
و فرزند کنیز توست که بر تو فرود آمده و تو بهترین کسى هستى که بر او فرود مى آیند.
و اگر میّت زن است، بگوید:
اَللّهُمَّ أَمَتُکَ، اِبْنَةُ عَبْدِکَ، وَ ابْنَةُ أَمَتِکَ، نَزَلَتْ بِکَ،
خدایا این شخص، کنیز تو، فرزند بنده تو و فرزند کنیز توست که بر تو فرود آمده
وَاَنْتَ خَیْرُ مَنْزُول بِهِ.
و تو بهترین کسى هستى که بر او فرود مى آیند.
وقتى که میّت را برمى دارند که به سوى قبر ببرند، بگویند:
بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ، وَ عَلى مِلةً رسول الله